Hvernig við bætum netfangi í nafnaskrálistann í Outlook Express með skjálesara

Ég ákvað að taka saman eitthvað af þeim leiðarvísum sem ég hef skrifað og skella þeim hérna inn. Í eftirfarandi tilviki er miðað við eftirfarandi uppsetningu: Windows XP með íslensku viðmóti, skjálesari og venjulegt 101 lyklaborð.

Í dag ætlum við að kanna hvernig við bætum netfangi inn í Nafnaskrálistann í Outlook Express póstforritinu.Til þess munum við nota eftirfarandi lykla.Við byrjum á að staðsetja okkur á lyklaborðinu með rétta fingrasetningu, vinstri vísifingur á F lyklinum og hægri vísifingur á J lyklinum.Fyrst er það B lykillinn, eins og í Bjarni. En þann lykil finnum við með því að færa vinstri vísifingurinn niður um eina röð og þá erum við á V lyklinum. Næsti lykill til hægri við V er B lykillinn.Vinstri Control, en hann er neðst í vinstra horni lyklaborðsins.Vinstri Shift, er beint fyrir ofan Vinstri Control.Dálklykillinn, er tveimur lyklum fyrir ofan vinstri shift. Auðveldast er að finna hann á eftirfarandi hátt. Ef við finnum vinstri shift, förum síðan upp um eina röð þá erum við á hástafalás lyklinum. Síðan upp um eina röð í viðbót og þá erum við á dálklyklinum.Vinstri alt lykilinn, en hann finnum við með því að láta vinstri þumalfingur vera á bilstönginni, færa hann síðan til vinstri og fyrsti lykillinn vinstra megin við bilstöngina er vinstri alt lykillinn.

Örvalyklar, líklega óþarft að fara nánar út í staðsetningu á þeim.

Hægri alt lykillinn, en hann finnum við með því að láta hægri þumalfingur vera á bilstönginni og færa hann síðan til hægri. Fyrsti lykillinn hægra megin við bilstöngina er einmitt hægri alt lykillinn.Q lykillinn. Hann finnum við með því færa vinstri litlafingur upp um eina röð, þá erum við staðsett akkúrat á Q lyklinum.Einnig munum við nota færslulykilinn.Við byrjum á að opna Outlook Express. Þegar það er opið þá finnum við B lykilinn með vinstri vísifingri. Við styðjum ekki á hann strax.Því næst færum við hægri hendina undir vinstri hendina og finnum vinstri control á vinstri shift. Við styðjum á þá báða og höldum þeim niðri og um leið styðjum við á B lykilinn. Þar með opnast gluggi sem heitir: Nafnaskrá Main Identity.Skjálesarinn segir nú: Nafnaskrá Main Identity auð lína ritvinnslusvæði.Í þessarri nafnaskrá er hægt að vista nöfn og netföng.Skjálesarinn segir: "auð lína ritvinnslusvæði", vegna þess að við erum sjálfkrafa staðsett í leitarreit. Eða sem sagt reit þar sem við getum skrifað nafn og látið leita að því í nafnaskránni. Við ætlum ekki að gera það núna.

Fyrst þurfum við að bæta við nýju netfangi. Til að gera það þurfum við að fara í Skrá fellivalmyndina. Við færum okkar á hana með því að styðja einu sinni á vinstri alt lykilinn. Þá segir skjálesarinn: "skrá valmyndarein".

Þar sem þetta er fellivalmynd þá þurfum við að fella hana niður, en það gerum við með því að styðja einu sinni á örvalykil niður. Um leið og við gerum það þá segir skjálesarinn: "Ör niður, skrá valmynd, Nýr tengiliður... Ctrl+N". Þar með erum við kominn á réttan stað til að bæta við nýjum tengilið. Við styðjum því á færslulykilinn núna.Um leið og við gerum það þá opnast nýr gluggi sem heitir: Eiginleikar.

Skjálesarinn segir nú: "Eiginleikar, heiti eiginleikablað, færa skal inn nafn og póstupplýsingar um þennan tengilið hér, Fornafn, auð lína ritvinnslusvæði".

Við erum sem sagt búin að opna gluggann til að skapa nýjan tengilið og við erum staðsett í glugga sem heitir eiginleikar, flipa sem heitir: Heiti og erum í ritvinnslusvæði sem heitir: Fornafn:. Núna eigum við að skrifa fornafn viðkomandi. Um leið og við erum búin að því þá þurfum við að slá á dálklykilinn.Þar með færumst við í Millinafn möguleikann, ef ekkert er millinafn er skráð þá má slá aftur á dálklykilinn. Svona er haldið áfram og reitir fylltir út með viðeigandi svörum þar til komið er í: "Netföng", ritvinnslusvæðið.Hér á að skrifa netfang viðkomandi. Það er skrifað á samskonar hátt og og fyrri reitir. Ef við ætluðum til dæmis að setja inn netfangið [e-mail] þá myndum við byrja á að skrifa: "einhver", en hafa skal í huga að í netföngum er ekki hægt að nota hástafi eða séríslenska stafi.Þegar við erum búin að skrifa "einhver" þá þurfum við að skrifa @ merkið.Við gerum það með því að finna hægri alt lykilinn, halda honum niðri, og styðja síðan á Q lykilinn. Að endingu skrifum við síðan: einhverjum.is. Þannig að netfangið er skrifað í belg og biðu, sem sagt án nokkurra bila milli orða, án allra séríslenskra stafa og bara með lágstöfum.Eftir að við höfum skrifað netfangið þá styðjum við á færslulykilinn.Þar með bætist netfangið við upplýsingar um þann notanda sem við sköpuðum.Það skal tekið fram að skjálesarinn segir bara: færslulykill þegar þetta er gert, en tölvan setur samt netfangið inn. Að endingu þurfum við bara að styðja á færslulykilinn til að vista þær breytingar sem við gerðum og loka þessum glugga um leið.

 

Fyrstu skrefin á Internetinu með HAL 8 hugbúnaðinum

Ég tók saman grein um hvernig við vinnum með HAL skjálesarann á Internetinu. Því miður fann ég ekki leið til að geyma prentvæna útgáfu af greininni sjálfri á þessari vefsíðu en ég á von á því að hún birtist á annarri vefsíðu fljótlega. Ég geri því ráð fyrir að skella inn tengli á þá slóð þegar hún verður birt. En innihald greinarinnar er sum sé hér fyrir neðan.

Kynning.

Þessi grein er að langstærstum hluta þýðing á leiðarvísi sem birtist á vefsíðu Dolphin Computer Access: „Getting started on the Internet“ (Dolphin Computer Access, 2008). Ég fékk leyfi fyrirtækisins til að breyta efni í leiðarvísinum og bæta við eftir því sem mér fannst ástæða til. En ég vildi gera reyna að gera leiðarvísinn/greinina eins aðgengilega nýjum notendum og hægt var, jafnframt sóttist ég eftir því að reyndari notendur gætu fundið efni við sitt hæfi. Stundum fannst mér ekki nægjanlegar upplýsingar koma fram í upphaflega efninu og stundum helst til of mikið. Þessu breytti ég eftir því sem mér fannst passa  hverju sinni.

Inngangur.

Veraldarvefurinn er frábær uppspretta af upplýsingum. Hvort sem verið er að kanna nýjustu fréttir, rannsaka efni sem við höfum mikinn áhuga á, hlusta á útvarp eða borga reikninga í  bankanum, yfirleitt er hægt að finna flest það sem við leitum eftir. Þessar vefsíður, sem að veraldarvefurinn samanstendur af, eru oft á tíðum fullar af spennandi efni sem sett hefur verið fram á skemmtilegan máta. Fullt af hreyfimyndum í öllum stærðum og gerðum, stórum og litlum kyrrmyndum og svo náttúrulega texta. Það sem tengir saman allar þessar mismunandi vefsíður eru svokallaðir tenglar. Tenglar, stundum kallaðir „linkar“ á slæmri íslensku, gera okkur kleift að færa okkur milli vefsíðna á einfaldan og þægilegan máta. Við virkjum tenglana, eða „smellum“ á þá, og við erum um leið flutt yfir á aðra síðu án þess að þurfa að muna hver slóðin nákvæmlega er. Slóð, er íslenskun frá skammstöfuninni: URL: „Uniform Resource Locator“ (http://gbiv.com, 2005). Internetið samanstendur af heimasíðum, allar þessar heimasíður hafa sína eigin slóð, „URL“, ef við hefðum ekki tenglana þá þyrftum við að muna slóðina að síðunni og handskrifa þessa slóð inn í addressureinina. Tenglar gera það að verkum að okkur dugir að „smella“ bara á tenglana og þar með flytjumst við beint á viðeigandi síðu án þess að þurfa að leggja á minnið heillanga slóð. Þannig að vefsíður innihalda oft spennandi upplýsingar og líka mikið af tenglum, en við þurfum að geta nýtt okkur, fundið og lesið út úr upplýsingum um tenglana. Við þurfum að fá upplýsingar um allt efni á síðunni, í stuttu máli sagt, en það skiptir líka máli hvernig þetta efni er borið á borð og hvernig við ferðumst milli svæða á heimasíðunni. Hérna kemur skjálesarinn inn í myndina, hans viðmót og viðmót vefsíðunnar. Hvernig gengur okkur að vinna með vefsíðuna með Hal hugbúnaðinum? Hér á eftir munum við fara yfir nokkur af helstu atriðunum til að hafa í huga þegar unnið er með Hal skjálesarann á Internetinu.  Áður en við formlega byrjum okkar ferðalag um leyndardóma Internetsins, þá þurfum við að leggja á minnið tvær aðgerðir, hvernig við virkjum tengla og hnappa á Internetinu.Við ræddum aðeins tengla áðan, hvað tengill gerir: Býður okkur upp á að smella á ákveðinn stað á vefsíðunni til að færa okkur yfir á aðra vefsíðu í stað þess að þurfa að leggja á minnið “slóðina“ að vefsíðunni. Oft eru tenglar búnir til á orði í samfelldum texta. „Hnappar“ eru svipað fyrirbæri og tenglar, búinn hefur verið til staður á heimsíðunni fyrir lesendur til að smella á, þessi hnappur er í raun alveg eins og tengill, því ef við „smellum“ á hann þá erum við flutt á aðra heimasíðu án þess að þurfa að muna addressuna að henni, „slóðina“. Þegar við ræðum þetta á þennan hátt, þá hljómar það svolítið ruglingslega. En við skulum prófa að fara yfir þetta svolítið nánar. Heimasíða hefur tiltekna „slóð“, ef við viljum fara á heimsíðu þá þurfum við að slá inn „slóð“ hennar í addressurein Internet Explorer forritsins og styðja síðan á færslulykilinn/Enter. Hinn möguleikinn, til að komast á nákvæmlega sama stað, er að „smella“ á tengil. Ef að við erum á heimasíðu sem heitir www.tolvupuki.is og viljum fara á heimasíðu sem heitir www.pukakaffi.is þá höfum við nokkra kosti í stöðunni. Við getum munað slóðina, slóðin í þessu tilviki væri www.pukakaffi.is, eða þá við getum smellt á hugsanlegan tengil á heimsíðunni www.tolvpuki.is. Það er mjög algengt á heimasíðum að þær séu með mikið af tenglum, og einmitt á þessarri Tölvupúka heimasíðu er tengill yfir á uppáhalds kaffihúsið hans, Púkakaffi. Tölvupúkinn hefur því sett inn á sína heimasíðu tengil yfir á Púkakaffi heimasíðuna, þetta gerir það að verkum að við þurfum ekkert að muna réttu slóðina, heldur „smellum“ við bara á tengilinn www.pukakaffi.is og þar með erum við flutt á réttan stað. Þessi tengill getur verið settur upp á þann máta sem ég hef gert hér, sem hluti af orði, en líka á mismunandi máta. Til dæmis sem mynd eða jafnvel „hnappur“. Það er nokkuð algengt að „hnappar“ séu notaðir á heimasíðum, en þeir draga nafn sitt af venjulegum hnöppum sem hægt er að styðja á, til dæmis dyrabjölluhnöppum. Við myndum sem sagt þurfa að „færa okkur“ á viðeigandi „hnapp“ eða „tengil“ á heimasíðuni og „smella“ á hann. Við förum hér á eftir yfir hvernig við „færum okkur“, en fyrst skulum við kanna hvaða lykla við notum til að virkja þessa hnappa og tengla.

Tenglar og hnappar – flýtilyklar.

Smella á tengil: Enter eða Insert lykillinn.Smella á hnapp: Bilslá. Fyrsta skrefið í átt að skilningi á því hvernig við ferðumst um og lesum HTML heimasíður er að átta sig á hvernig „Sýndardepillinn“ virkar í HTML viðmóti.

Sýndardepillinn

Sá staður sem er í fókus hverju sinni í forritinu sem við erum að vinna í, til dæmis blikkandi bendill á stað á vefsíðu þar sem hægt er að skrifa (slík svæði eru kölluð Edit svæði eða gagnvirk svæði), litbrigði á valmyndinni sem við erum staðsett í, eða punktuð lína á hnappi á vefsíðu, allt eru þetta dæmi um staðsetningu fókus, segir okkur hvar á skjánum okkar aðgerðir munu hafa áhrif. Þessi dæmi um staðsetningu fókus eru mikilvæg, því að Hal skjálesarinn eltir uppi þessar fókus staðsetningar með sínum innbyggða sýndardepil. Við erum því núna komin með nokkur ný orð/hugtök: Sýndardepill, núverandi staðsetning/fókus. Núverandi fókus þýðir einfaldlega: „Hvar er bendillinn staddur núna á þessari heimasíðu?“ Ef ég skrifa staf núna, kemur hann þá fram í Edit svæðinu á heimasíðunni? Til að geta svarað þessari spurningu þá verð ég að vita hvernig núverandi staðsetning fókussins er. Heimasíður eru ekki byggðar upp þannig að við getum ferðast um þær með lyklaborðinu eins og í Microsoft Word skjali. Þarna, akkúrat á þessum tímapunkti, förum við að átta okkur á því af hverju Sýndardepillinn er svona mikilvægur. Hann eltir nefnilega núverandi fókus og gerir okkur kleift að vinna með vefsíður á lyklaborðinu á meðan aðrir nota mús. Eins og gefur að skilja þurfum við að læra á nokkra flýtilykla þannig að þetta gangi sem best, en til að byrja strax að vinna með vefsíður þá þurfum við ekki annað en örvalyklana og færslulykilinn. Sýndardepillinn gerir okkur kleift að ferðast um staði á heimasíðunni sem við alla jafna getum ekki nema þá með músinni, en við þurfum að sjálfsögðu að geta gert það sama á heimasíðunni og músarnotandi. Af því að Internet Explorer hugbúnaðurinn gerir sér ekki grein fyrir því að þessi sérstaki fókus/depill hefur verið skapaður af Hal forritinu til að gera það mögulegt fyrir okkur að ferðast um alla staði heimasíðunnar, þá er hann kallaður Sýndardepill. Á ensku útleggst það sem „Virtual Focus“, en skýringin á nafngiftinni er sú að hugbúnaðurinn sem við erum að vinna með gerir sér ekki grein fyrir að við séum að nota öðruvísi fókus/depil, það sér ekki fókusinn sem við erum að nota. Þess vegna er hann kallaður Sýndardepill.Besta dæmið til að sýna fram á hversu hentugleika Sýndardepilsins er þegar lesnar eru HTML heimasíður. En þegar ferðast er um glugga með HTML efni, eins og margar heimasíður eru uppbyggðar, rekumst við strax á að það er enginn bendill. Þannig að ekki er hægt að notast við „lifandi depil“ eða lifandi fókus eins og margir kjósa að kalla það. Þegar við vinnum í ritvinnslu hugbúnaði þá er alltaf bendill sem við getum fært upp og niður síðuna. Þessi bendill er í „lifandi fókus“. HTML heimasíða er sem sagt ekki þannig uppbyggð, þess vegna er nauðsynlegt fyrir okkur að notast við þennan svokallaða „sýndar depil“. „Sýndar depillinn“ gerir okkur kleift að ferðast um heimasíðuna á sama hátt og um textaskjal, munurinn er bara sá að HAL býr til þennan aðgengismáta fyrir okkur, „Sýndar depilinn“. Við getum lesið allar textalínur á heimasíðunni, við getum látið HAL lesa fyrir okkur einstök orð, stafa orð og þar fram eftir götunum. Við getum líka flutt okkur milli þeirra hluta sem hafa verið settir inn á heimasíðuna til viðbótar við textann, til dæmis mynda og hnappa, og jafnvel framkvæmt leit á síðunni að tilteknu orði! „Sýndardepils“ viðmótið er afar öflug leið til að lesa heimasíður því hún býður okkur upp á svo marga möguleika. Hugtakið „sjálfvirkur Sýndardepill“ þýðir að það kviknar sjálfkrafa á „Sýndardepilinum“ þegar við förum inn á HTML heimasíðu, en aftur á móti ef að við erum að ferðast um heimasíðuna og lendum á reit þar sem hægt er að skrifa í þá mun fókusinn sjálfkrafa breytast yfir í lifandi, eða venjulegan, fókus til að getum byrjað að skrifa. En hér er gengið út frá því að við höfum upphaflega verið í „lifandi fókus“. Aftur á móti, ef við opnum Internet Explorer til að lesa heimasíðu, ferðumst um heimasíðuna og á ákveðnum tímapunkti lendum á svæði þar sem hægt er að skrifa, þá þurfum við samt sem áður að virkja eiginleikan „að geta skrifað“ með því að styðja á Enter lykilinn. Af hverju þarf að „virkja“ þennan eiginleika? Það er nokkuð sem við komum að síðar í þessarri grein. 

Tenglar og hnappar – flýtilyklar.

Kveikja/Slökkva á Sýndardepil: Vinstri Control og 4.Færa sig til vinstri um einn staf þegar við erum staðsett í textalínu: Ör til vinstri.Færa sig til hægri um einn staf þegar við erum staðsett í textalínu: Ör til hægri.Færa sig til vinstri um eitt orð: Vinstri Control og ör til vinstri.Færa sig til hægri um eitt orð: Vinstri Control og ör til hægri.Færa sig fókus upp um eina línu: Ör upp.Færa fókus niður um eina línu: Ör niður.Færa fókus til byrjun línu: Heim.Færa fókus til enda línu: Endir.Færa fókus efst á heimasíðuna sjálfa: Vinstri Control og Heim.Færa fókus neðst á heimasíðuna sjálfa: Vinstri Control og Endir.Færa fókus á næsta tengil á heimasíðunni: TAB.Færa fókus á fyrri tengil: Vinstri Shift og TAB.

Texti, dálkar og töflur

Dolphin fyrirtækið hefur lagt mikla vinnu í að sníða til það viðmót sem við vinnum með á Internetinu, sem og einnig þegar við lesum dálka og töflur. Að lesa texta sem er staðsettur inni í töflu á að ganga jafn vel fyrir sig og að lesa allan annan texta. Við byrjum að lesa í þeim dálki sem er staðsettur lengst til vinstri og færumst svo sjálfkrafa yfir í næsta dálk hægra megin þegar við erum búin með fyrsta dálkinn. Þannig að þetta gerist mikið til sjálfvirkt og alls ekki víst að allir notendur yfir höfuð átti sig á því að þeir séu staddir í töflu yfirleitt. En ef við erum á annaðborð meðvituð um að við séum nú staðsett í töflu þá eru nokkrir flýtilyklar sem að við getum nýtt okkur til að ferðast skjótt um töfluna. Þeir eru í samantekt hér að neðan. Einn af mjög handhægum eiginleikum í Dolphin HAL hugbúnaðinum er leitareiginleikinn, við getum leitað að orði á heimasíðunni og fært fókusinn beint á orðið með því að notfæra okkur flýtilykla. Það sem við gerum er að við styðjum á flýtilykilinn, sem er F3, og skrifum inn orðið sem við leitum eftir, að endingu sláum við síðan á Enter. Ef að orðið finnst á síðunni, þá mun skjálesarinn lesa línuna sem að orðið er staðsett í. Ef við viljum síðan halda áfram að lesa frá þeim punkti þá styðjum við á ör niður og höldum áfram. Þannig að fókusinn flyst sum sé á orðið sem leitað er eftir. Með því að styðja á F2 eða F4 þá leitum við eftir fyrri stöðum í skjalinu þar sem orðið hefur komið fyrir og næsta stað þar sem orðið kemur fyrir. Leitarorðið er vistað inn í HAL, þannig að ef við erum á heimasíðunni: www.abcdef.is og leitum eftir orðinu: „Kaffi“ þá mun orðið „Kaffi“ verða áfram í minni HAL. Setjum sem svo að við förum því næst á heimasíðuna: www.12345.is þá þurfum við ekki annað að gera en að styðja á F4 til að leita eftir næsta stað á síðunni þar sem orðið: „Kaffi“ kemur fyrir. Ef við viljum framkvæma nýja leit, þá styðjum við á F3 og skrifum inn ný leitarskilyrði.

Tenglar og hnappar – flýtilyklar.

Kveikja á leita eiginleikanum: F3.Finna næsta stað á síðunni þar sem orðið kemur fyrir: F4.Finna fyrri stað á síðunni þar sem orðið kemur fyrir: F2.Finna næstu töflu á síðunni: Dolphin lykill(CAPSLOCK) og Endir lykillinn.Finna fyrri töflu á síðunni: Dolphin lykill (CAPSLOCK) og Heim lykillinn.Færa sig niður í næstu röð í töflunni: Ör niður.Færa upp um röð í töflunni: Ör upp.Færa sig milli dálka í töflunni: Dolphin lykill (CAPSLOCK) og Ör upp/niður.

Velja texta, afrita og líma.

Þegar lesinn er texti á Internetinu, þá gæti komið upp sá möguleiki að við vildum afrita eitthvað af textanum og líma inn í textaskjal. Til dæmis myndum við kannski vilja afrita tiltekna tilvitun eða netfang. Jafnvel heila setningu. Til að framkvæma þessa aðgerð með lyklaborðinu og HAL þá þarf að framkvæma þrjár aðgerðir. En þær eru: að velja textann, afrita textann og svo að lokum að líma textann inn í textaskjalið okkar. Þetta er gert á eftirfarandi hátt:1.   Við staðsetjum fókusinn fyrir framan fyrsta stafinn í fyrsta orðinu í þeim texta sem við viljum afrita.2.   Við styðjum núna á: Hægri Control og Heim lykilinn, til að tilgreina að héðan eigi að byrja að afrita.3.   Við færum fókusinn fyrir aftan síðasta stafinn í textanum sem við viljum afrita. Þetta gerum við bara með örvalyklunum.4.   Við styðjum núna á: Hægri Control og Endir lykilinn. Þar með erum við búin að merkja textann sem skal afrita.5.   Við afritum nú textann með því að styðja á: Vinstri Control og C.6.   Næst opnum við textaforritið sem við viljum nota, til dæmis Microsoft Word.7.   Við límum núna textann inn í skjalið með því að styðja á: Vinstri Control og V.Það með er ferlinu lokið, núna hafa þær upplýsingar sem afritaðar voru verið límdar inn í skjalið. Ef þú vilt geta farið yfir hvaða texta þú varst að afrita, lesa hann yfir áður en að þú límir hann inn í skjalið, þá er það hægt á einfaldan máta með því að nýta sér: „Selection virtual focus mode“. Þessi hamur, ef svo má kalla, hindrar það að sýndardepillinn fari annað á síðunni nema til þess staðar þar sem textinn var afritaður. Til að virkja þetta viðmót þá styðjum við á: Vinstri Control, Vinstri Shift og mínus hnappinn á númeríska lyklaborðinu. Fyrir þá sem nota ferðatölvu án númerísk lyklaborðs og vinna með „Function“ lyklaborðs uppskipuninni, þá er flýtilykillinn: Vinstri Control, Vinstri Shift og F4. Til að hætta síðan í þessu viðmóti þá styðjum við á: Mínus á númersíska lyklaborðinu, eða: F4, ef við erum að nota „Function“ lyklaborðs uppskipunina.Það er líka rétt að benda á, að ef við viljum einfaldlega fá allan texta sem stendur á heimasíðunni afritaðan og límdan inn í sér skjal, þá er einfaldast að nota flýtilykilinn: Vinstri Control og A. Þegar stutt er á þessa lyklasamsetningu þá verður allur texti á heimasíðunni valinn, þá er bara eftir að afrita hann með því að styðja á Control og C og svo líma hann inn í skjalið með því að styðja á Control og V. 

Merkingar á myndum á vefsíðum.

ALT-merkingar er sletta úr ensku. ALT, er skammstöfun fyrir orðið: Alternate, sem þýðir: að koma í staðinn fyrir, eða: í stað einhvers. ALT-merkingar eru stundum notaðar þegar myndir eru settar inn á vefsíður. Tilgangurinn með þeim er að koma með lýsingu á því hvað er á myndinni sem hefur verið sett inn á síðuna. Þetta þýðir að þegar við erum með fókusinn á myndinni, og hún hefur ALT-merkingu, þá mun skjálesarinn lesa fyrir okkur þessa lýsingu. Sem dæmi, við förum inn á vefsíðu og þar eru nokkrar myndir af vörum sem eru til sölu. Fyrsta varan er forlátur leðurstóll. Ef að það er ekki lýsandi texti undir myndinni, eins og til dæmis: „Forlátur leðurstóll, sérlæga þægilegur“, þá vitum við ekki hvað er í raun verið að bjóða okkur upp á. Með því að setja inn ALT-merkingu á myndina af stólnum svohljóðandi: „Mynd: Brúnn leðurstóll“, eða bara:“Brúnn leðurstóll“ þá leikur enginn vafi á því hvað er verið að fjalla um. Það leikur ekki nokkur vafi á því að þið eigið eftir að koma inn á heimasíðu þar sem texti, svipaður eftirfarandi dæmi, á að segja allt sem segja þarf:„Eins og sést á þessari mynd þá voru menn hissa þegar þessi maður kom á fundinn“. Svo þegar við færum fókusinn á myndina, þá segir skjálesarinn: „IMG344321.JPG“.Það þarf ekki að fara mörgum orðum um það hversu ergilegt getur verið að lesa svona heimasíður. Fyrirtæki í dag, altént einhver þeirra, eru orðin meðvituð um mikilvægi þess að hafa lýsandi texta annað hvort undir sínum myndum eða þá notfæra sér ALT-merkingar á myndum sínum. Í dæminu hérna áðan þá hefði verið hægt að setja inn ALT-merkingu á myndina, til dæmis svohljóðandi: „Mynd:Jón Jónsson“. Annað algengt dæmi er þegar myndir eru notaðar sem tenglar. Það er til dæmis sett inn mynd á heimasíðu, myndin er af texta þar sem stendur: „smella hér“. Þar sem skjálesarinn getur ekki lesið myndir, og textinn á myndinni er ekki hrár texti heldur aðeins mynd af texta, þá les hann bara slóðina sem tengillinn vísar á. Þannig að við heyrum ekki: „smella hér“, heldur: http://www.fyrirtaeki-x.is/starfsmenn/deildarstjorar/jonjonsson.html. Þetta er að sjálfsögðu mjög svekkjandi en samt sem áður staðreynd. Ein stærsta hindrunin hjá nýjum notendum talgervla sem ætla sér að fara að skoða Internetið er einmitt þetta gríðarlega magn af upplýsingum sem virðist ekki vera í neinu samhengi við þeirra væntingar af upplifuninni við að skoða netið. Þegar þú heyrir ekkert annað en: http:www og svo framvegis, á síðu eftir síðu eftir síðu án lýsandi texta þá getur verið snúið að vera þolinmóður. Þess vegna er mjög mikilvægt þegar við förum að lesa heimasíður að við séum meðvituð um hve mikill munur getur verið á aðgengileika þeirra. Ekki bara með tilliti til hversu mikið af upplýsingum skjálesarinn les fyrir okkur, heldur líka hversu skiljanlegar þessar upplýsingar eru í raun og veru.

Form útfyllt á Internetinu.

Fyrir utan texta, myndir og tengla, þá geta vefsíður líka innihaldið svokölluð form. Orðið form, í þessu samhengi, er notað yfir svæði á vefsíðunni þar sem við getum átt gagnvirk áhrif. Sem dæmi um þau svæði sem um ræðir eru: svæði þar sem við getum skrifað texta á vefsíðunni, til dæmis í leitarvélum og svokölluð: Check box, þar sem við getum sett hak fyrir framan textalínu til að tilgreina val okkar á einum möguleika af þeim þrem sem gætu verið í boði. Önnur dæmi eru til dæmis: útvarpshnappar. Þú ert væntanlega að velta fyrir þér: „Hvað í ósköpunum er útvarpshnappur?“ Jú, það er nú rökrétt skýring á þessari nafngift. Hún er sú að á gömlu viðtækjunum þá voru einvörðungu hnappar sem hægt var að styðja inn og ef stutt var á einn hnapp þá hrökk annar út. Sem sagt ekki hægt að vera með báða hnappana inni samtímis. Útvarpshnappar á Internetinu virka eins, þú átt að tilgreina val þitt á einhverju einu og ekki er hægt að velja um fleiri en eitt atriði. Öfugt við: „Check box“ útfærsluna. Þar getum við sett hak við mörg atriði, til dæmis ef við værum að svara spurningalista um okkar áhugasvið þá myndum við jafnvel velja fleiri en einn möguleika til að tilgreina okkar áhugasvið, kannski: tölvur, tónlist og hreyfing. „Check box“ formið býður okkur upp á þetta. En ef að útvarpshnappar væru notaðir í sama dæmi, þá gætum við bara valið eitt af þessum atriðum: tölvur eða tónlist eða hreyfingu, en aldrei fleiri en eitt atriði því ef við reyndum að setja hak við annan möguleika líka þá fjarlægist sjálfkrafa hakið úr þeim möguleika sem við völdum fyrst. Þegar við síðan vinnum með form af þessu tagi þá notum við jafnan bilslána. Það er að segja að þegar fókusinn er á þeim möguleika sem við viljum gjarnan velja, sem sagt setja hak við, þá styðjum við á bilslánna til að setja hak á þennan stað í forminu, eða til að styðja á þennan útvarpshnapp. Svæði þar sem við getum skrifað inn texta, eins og í leitarvélum, virka aðeins öðruvísi. Í stað þess að styðja á bilslána til að virkja svæðið, þá þurfum við að nota annan lykil til að gera okkur kleift að geta byrjað að skrifa. En það er Enter lykilinn. Um leið og við styðjum á Enter þá segir skjálesarinn: „sjálfvirkur gagnvirkur hamur, auð lína ritvinnslusvæði.“ Stundum segir hann líka nafnið á svæðinu, eins og til dæmis: „leita“ ef að leitarvélarreitnum sem við erum að vinna með hefur verið gefið það nafn. Ef við tökum sem dæmi aðgengi að heimabönkum, þá þurfum við þar að gefa upp notendanafn og lykilorð til að geta komist inn í bankann okkar. Þá er ekki óalgengt að reiturinn sem við eigum að skrifa notendanafnið okkar í hafi beinlínis verið gefið nafnið: „Notendanafn“. Slíkar nafngiftir auðvelda alla vinnslu með formið þar sem að það er skiljanlegra að heyra: „sjálfvirkur gagnvirkur hamur, notendanafn, auð lína ritvinnslusvæði“. Þetta eru líklega algengustu formin sem við þurfum við að vinna með á Internetinu í dag. En það eru náttúrulega til fleiri gerðir eins og gefur að skilja.

Macromedia Flash efni.

Þegar við rekumst á Flash hnapp á heimasíðu sem HAL greinir, en það er nú því miður ekki alltaf þannig að HAL greini þetta á þennan hátt, þá segir skjálesarinn: "Embedded Flash Object". Til að virkja, sem sagt smella, á þennan hnapp og þannig kalla fram upplýsingarnar þá styðjum við á: "Bilslána". Ef við tökum sem dæmi You Tube myndbönd sem stundum eru fléttuð inn í heimasíður, þá getum við spilað myndbandið með því að styðja á bilslána.  En þegar við komum að heimasíðum sem eru byggðar upp í Flash, þó ekki sé nema einhver hluti síðunnar smíðaður á þennan hátt, þá þurfum við að geta ferðast milli möguleika/lína í flash viðmótinu. Það gerum við með því að styðja á Dolphin lykilinn og F. Sjálfgefin stilling í HAL og Supernova er að Dolphin lykillinn sé: "CAPSLOCK". Þannig að við myndum sem sagt styðja á CAPSLOCK og F, til að geta síðan notað örvalyklana til að ferðast milli möguleika/lína inni í Flash viðmótinu.Síðast en ekki síst er það Anti-stutter eiginleikinn í HAL. Anti-stutter, anti-stam eiginleikinn, (en skelfileg þýðing hjá mér <bros>) gerir það að verkum að HAL og Supernova hætta að fylgjast með uppfærslum/breytingum á viðmótinu á heimasíðunni. Það hafa vafalítið einhverjir lent í því að vera á heimasíðu eins og www.mbl.is og skjálesarinn byrjar í sífellu að lesa upp sömu auglýsinguna aftur og aftur og ekki virðist vera mögulegt að halda áfram að lesa venjulegan fréttatexta. Þetta er líklega vegna þess að það er Flash auglýsing á síðunni, kannski frá einhverjum bankanum, sem er í lúppu. Byrjar alltaf að spila aftur og aftur sama myndbandið. Skjálesarinn reynir að láta okkur vita af þessum upplýsingum, en það verður á kostnað textans sem við erum nú þegar að lesa. Í slíkum tilvikum getur verið hagkvæmt að hafa á bak við eyrað að við getum slökkt á þessum eilífu tilkynningum um að nýjar upplýsingar hafi birst á skjánum með því að virkja/afvirkja þennan anti-stutter eiginleika. Þetta er hagkvæmast að gera með flýtilykli: "Vinstri Control og 6". Skjálesarinn segir þá: "Kveikt/slökkt á anti-stutter". Þetta eru helstu atriðin sem þarf að hafa í huga þegar unnið er með Flash viðmóti á vefsíðum með Dolphin vörum.

Sérsniðnir flýtilyklar fyrir sýndardepilinn á vefsíðum.

Hér fyrir ofan hafa komið fram upplýsingar um hina ýmsu flýtilykla. Sem dæmi, að TAB lykillinn flytji þig milli tengla eða forma en sleppi öllum hráum texta þar á milli, hvort sem þú ert staddur í lifandi fókus eða sýndarfókus. En einnig eru til sérsniðnir flýtilyklar fyrir HTML viðmótið á vefsíðum. Hugmyndin með þessum lyklum er að bjóða okkur upp á þann möguleika að vafra í gegnum vefsíðuna á sem hagkvæmastan hátt, það er að segja gera okkur kleift að fara beint yfir í tiltekinn hluta síðunnar á sem skemmstum tíma í stað þess að þurfa að vafra í gegnum hana alla með örvalyklunum. Eitt er þó rétt að hafa í huga þegar neðangreindar upplýsingar eru lesnar. Þegar við lesum vefsíðu í fyrsta skipti þá er skynsamlegast að lesa hana einvörðungu með örvalyklunum. Ástæðan fyrir þessu er sú að ef við ætlum okkur í framtíðinni að geta unnið með þessa síðu annað kastið þá þurfum við að þekkja hana. Það þarf ekki annað en að styðja á ranga lykla og þar með getum við verið komin á svæði á heimasíðunni sem við könnumst ekkert við. Þess vegna verðum við að skilja uppbyggingu síðunnar. Fyrir þá sem eru að leiðbeina öðrum í notkun á skjálesara á netinu þá er þetta ennþá mikilvægara, því nokkuð algengt er að leiðbeinendur verði hrifnir að flýtilyklum, sjá fljótt kostina í að geta fært fókusinn yfir á tiltekinn stað, því þangað var nú förinni heitið á annað borð. Ef þeir fara síðan að kenna þessi vinnubrögð áður en notandi hefur öðlast fullan skilning á því hvernig vefsíðan er uppbyggð þá getur þessi aðferð skapað meiri vandræði en hún leysir. Því ber, að mínu mati, að líta á þetta svona: Ef hugmyndin er aðeins að leita eftir tilteknum upplýsingum á heimasíðunni, sem dæmi athuga hvort að ákveðið orð kemur fyrir eða eitthvað í þá veru, þá er að sjálfsögðu eðlilegt að notfæra sér flýtilykla til þess arna. En aftur á móti ef þú ætlar þér að lesa síðuna reglulega, eins og til dæmis vef www.mbl.is, þá er skynsamlegast að lesa hana minnst einu sinni yfir með örvalyklunum til að átta sig uppbyggingunni áður en við förum að notfæra okkur flýtileiðir. Ég árétta að ég á ekki við allan vefinn í þessu sambandi, eins og vef www.mbl.is, heldur aðeins tiltekna síðu. Eins og kannski forsíðu www.mbl.is. Á þessu er klár munur eins og gefur að skilja. En snúum okkur nú að flýtilyklunum.Þeir eru eftirfarandi: Færa sig í fyrsta ritvinnslusvæði á vefsíðunni: Vinstri Control, vinstri shift og Heim lykillinn.Færa sig í fyrri hnapp á vefsíðu: Vinstri Control og Page Up lykillinn.Færa sig á næsta hnapp á vefsíðu: Vinstri Control og Page Down lykillinn.Færa sig á fyrri texta á vefsíðu (sleppir tenglum): Vinstri Control, Vinstri Shift og ör til vinstri.Færa sig á næsta texta á vefsíðu (sleppir tenglum): Vinstri Control, Vinstri Shift og ör til hægri.Færa sig á fyrri tengil: Vinstri Control, Vinstri Shift og ör upp.Færa sig á næsta tengil: Vinstri Control, Vinstri Shift og ör niður.Færa sig í fyrri ramma: Vinstri Control, Vinstri Shift og Page Up lykillinn.Færa sig í næsta ramma: Vinstri Control, Vinstri Shift og Page Down lykillinn. Í langflestum tilvikum þá förum við ekki að notfæra okkur þessa lykla fyrr en við skiljum hvernig síðan sem við erum að lesa er uppbyggð. En þegar við höfum kynnt okkur uppbyggingu síðunnar, þá koma þessir lyklar að mjög góðum notum þar sem þeir flýta fyrir okkur í allri vinnslu með síðunna. Að finna efni, færa okkur milli tengla og texta og svo framvegis.  

Dolphin Listavalmyndin.

Hingað til höfum við einbeitt okkur að hinum ýmsu möguleikum til að stýra og vinna með stjórnun á sýndardeplinum. Það er eitt verkfæri í viðbót sem er vert að skoða í þessu sambandi, en það er Listavalmynd Dolphin. Þegar við erum að lesa HTML efni þá gerir þessi listavalmynd okkur kleift að kalla fram tengla, fyrirsagnir, ramma og töflur í þar til gerðan lista. Listinn er settur upp í nýjum glugga sem að birtist á skjánum og öllu því efni (tenglar, fyrirsagnir og svo framvegis) sem við höfum kosið að kalla fram er raðað upp lóðrétt í þennan glugga. Við notum síðan örvalykla upp og niður til að velja úr þeim möguleikum sem að birtast lóðrétt í glugganum. Þetta er einstaklega þægilegt þegar unnið er með vefsíður sem að við þekkjum vel. Tökum sem dæmi, við erum á vefsíðu þar sem  við vitum að við þurfum að styðja á TAB lykilinn 14 sinnum til að komast á tengilinn sem við viljum virkja. Í stað þess að gera það, þá styðjum við á flýtilykil til að kalla fram listavalmyndina. Styðjum á fyrsta stafinn í nafni tengilsins sem við erum að leita eftir og þar með erum við flutt beint á þann tengil. Þegar við erum svo staðsett á þeim tengli þá styðjum við bara á Enter til að bæði virkja tengilinn og loka þessum Listavalmyndaglugga samtímis. Þarna er um klára hagræðingu að ræða, en einungis ef við þekkjum síðuna. Rétt er að hafa í huga í þessu sambandi að tenglunum er sjálfkrafa raðað upp í TAB röð í Listavalmyndinni. Þegar sagt er TAB röð, þá er átt við að tenglunum er raðað upp í sömu röð og við myndum ferðast framhjá þeim með TAB lyklinum á heimasíðunni. Þess vegna er akkúrat engin hagræðing í að nota Listavalmyndina ef þú ætlar síðan að nota örvalykilinn til að velja þann tengil sem á að virkja. Hagræðingin kemur í því að formi að þú þekkir hvað tengillinn heitir og getir stutt á fyrsta stafinn í nafni hans. Þar með ertu fluttur beint á hann. En við skulum nú renna yfir hverjir þessir flýtilyklar eru. Þegar talað er um Dolphin lykilinn hér fyrir neðan, þá er alltaf átt við CAPSLOCK lykilinn. Ástæðan fyrir því að hann er kallaður Dolphin lykill er sú að Dolphin vill með því árétta að hægt er að breyta því hvaða lykill er nýttur sem Dolphin lykillinn, það þarf ekki að vera CAPSLOCK. En svo má líka segja að fáir sjá ástæðu til að breyta þessari lyklauppsetningu. En hvað um það, snúum okkur að lyklunum.  Kalla fram lista af tenglum: Dolphin lykill og 1.Kalla fram lista af fyrirsögnum: Dolphin lykill og 2.Kalla fram lista af römmum: Dolphin lykill og 3.Kalla fram lista af táknum/forritum í kerfisbakka (system tray): Dolphin lykill og 4.Kalla fram lista af svæðum á heimasíðunni sem hægt er að skrifa í: Dolphin lykill og 5. Þessi eiginleiki er sérlega þægilegur þegar til dæmis er verið skrá sig inn með notendanafni og lykilorði inn á vefsíðu, kannski inn í bankann þinn. Með því að styðja á þessa lyklasamsetningu þá færðu öll svæðin á vefsíðunni sem hægt er að skrifa í, þú velur það sem við á og styður á Enter. Þar með eru kominn á réttan stað og getur byrjað að skrifa þegar stutt hefur verið á Enter á svæðinu þannig að skjálesarinn segi: „sjálfvirkur gagnvirkur hamur“.Að síðustu notum við síðan Escape lykilinn, á íslensku: Lausnarlykill, til að loka listavalmynd sem er opin en við höfum ákveðið að nota ekki.

Hvaða vafra notum við á Internetinu?

Dolphin Computer Access mælir með Internet Explorer þegar lesnar eru vefsíður þar sem sá vafri býður upp á ágætis aðgengismöguleika og einnig vegna þess að hann er nokkuð stillanlegur. Þumalputta reglan er sú að keyra nýjustu útgáfuna af vafranum, en þó er rétt að hafa í huga enska máltækið: „Ef það er ekki brotið, ekki þá fara að gera við það“. Ef að vafrinn virkar vel og þig virðist ekkert skorta hvað það snertir, þá mæli ég aldrei með því að uppfæra vafrann bara til að uppfæra vafrann.Nokkur hagkvæm atriði sem er ágætt að hafa í huga þegar unnið er með Internet Explorer. Fyrst er það stöðureinin, Status Bar á ensku. Þessa rein er hægt hylja og sýna með því að fara í Skoða/View valmyndina í vafranum. Þegar hún er höfð sýnileg þá getum látið skjálesarann lesa upplýsingar af henni fyrir okkur. Til dæmis, ef okkur finnst sem að vefsíða sé óvenjulengi að hlaða niður öllum upplýsingunum sem á henni eiga að birtast, þá getum við látið lesa fyrir okkur af stöðureininni hversu mörg atriði eiga í raun eftir að niðurhalast. Hönnuðir vefsíðna geta einnig látið ákveðnar upplýsingar birtast á stöðureininni. Á heildina litið getur verið hagkvæmt að kunna á því skil að lesa stöðureinina. Þetta gerum við með flýtilykli, sem er: 2 á númeríska lyklaborðinu, en Vinstri Shift og F12, ef við notum ferðatölvu viðmót. Hér fyrir neðan eru síðan nokkrir hagkvæmir flýtilyklar sem gott er að hafa á bak við eyrað þegar við vinnum með Internet Explorer vafrann. Færa sig á fyrri síðu sem var skoðuð: Vinstri Alt og ör til vinstri.Færa sig á næstu síðu sem var skoðuð (þá gefum við okkur að þú hafir fyrst farið til baka og viljir síðan aftur fara áfram á þá síðu sem þú varst staddur): Vinstri Alt og ör til hægri.Endurhlaða síðunni: F5.Hætta að niðurhala efni á síðuna: Escape (Lausnarlykill).Fara á aðra síðu, kalla fram opna gluggann: Vinstri Control og O. Hér má bæta við að mörgum þykir þægilegra að færa fókusinn beint addressulínuna í stað þess að kalla fram nýjan glugga. Við getum fært okkur beint í addressulína, þar sem slóðin á vefsíðunni kemur fram, með því að styðja á: Vinstri ALT og D. Um leið og þetta er gert verður allur texti í síðunni merktur, eða valinn. Þess vegna þurfum við ekkert að þurrka út, við byrjum bara strax að skrifa slóðina að þeirri vefsíðu sem við viljum heimsækja og styðjum síðan á Enter.Færa þig á þína upphafssíðu: Vinstri Alt og Heim lykillinn. 

HTML flýtilykla samantekt.

Hér fyrir neðan er samantekt á þeim flýtilyklum sem hefur verið fjallað um hér að ofan. Þessar upplýsingar eru kaflaskiptar eftir efni.

Flýtilyklar til að virkja þætti vefsíðu.

Virkja tengil í sýndardepil: Insert lykill eða Enter.Virkja hnapp í sýndardepil: Bilslá.

Sýndardepils flýtilyklar.

Kveikja/slökkva á sjálfvirkum sýndardepil: Vinstri Control og 4.Færa sig til vinstri um einn staf: Ör til vinstri.Færa sig til hægri um einn staf: Ör til hægri.Færa sig til vinstri um eitt orð: Vinstri Control og ör til vinstri.Færa sig til hægri um eitt orð: Vinstri Control og ör til hægri.Fara í fyrri línu: Ör upp.Fara í næstu línu: Ör niður.Fara í byrjun línu: Heim lykillinn.Fara í enda línu: Endir lykillinn.Fara efst á síðu: Vinstri Control og Heim lykillinn.Fara neðst á síðu: Vinstri Control og Endir lykillinn.Færa sig á næsta tengil: TAB lykillinn.Færa sig á fyrri tengil: Vinstri Shift og TAB lykillinn.

Fyrirsagnir og flýtilyklar.

Fara á fyrri fyrirsögn: Dolphin lykill og Insert lykillinn.Fara á næstu fyrirsögn: Dolphin lykill og Delete lykillinn.

Finna og töflu flýtilyklar.

Finna í sýndardepil: F3.Finna, fyrri staður: F2.Finna, næsti staður: F4.Fyrri tafla: Dolphin lykill og Heim lykillinn.Næsta tafla: Dolphin lykill og Endir lykillinn.Ferðast um raðir í töflum: Ör upp eða niður.Ferðast um dálka í töflum: Dolphin lykill og ör upp eða niður.

Velja texta á vefsíðum til afritunar.

Velja stað þar sem afritun skal hefjast: Hægri Control og Heim lykillinn.Velja stað þar sem afritun skal ljúka: Hægri Control og Endir lykillinn.

Form og flýtilyklar.

Velja, setja hak í formið eða útvarpshnappinn: Bilslá.Fara í gagnvirkan ham: Enter.Hætta í gagnvirkum ham: Mínus á númeríska lyklaborðinu.Hætta í gagnvirkum ham á þessum stað í forminu og fara yfir í næsta form hluta: TAB lykillinn.

Flash efni á vefsíðum.

Skipta yfir í sýndardepil viðmót til að hægt sé að vafra um flash efni á vefsíðu: Dolphin lykill og F.

Sérsniðnir flýtilyklar fyrir sýndardepilinn.

Færa sig á fyrsta svæði á vefsíðunni þar sem hægt er að skrifa, til dæmis í leitarvél: Vinstri Control, Vinstri Shift og Heim lykillinn.Færa sig á fyrra svæði: Vinstri Control og Page Up.Færa sig á næsta svæði: Vinstri Control og Page Down.Færa sig á fyrri texta hluta (sleppa tenglum): Vinstri Control, Vinstri Shift og ör til vinstri.Færa sig á næsta texta hluta (sleppa tenglum): Vinstri Control, Vinstri Shift og ör til hægri.Færa sig á fyrri tengil: Vinstri Control, Vinstri Shift og ör upp.Færa sig á næsta tengil: Vinstri Control, Vinstri Shift og ör niður.Færa sig á fyrri ramma: Vinstri Control, Vinstri Shift og Page Up lykillinn.Færa sig á næsta ramma: Vinstri Control, Vinstri Shift og Page Down.

Listavalmynd Dolphin, flýtilyklar.

Listi yfir tengla: Dolphin lykill og 1.Listi yfir fyrirsagnir: Dolphin lykill og 2.Listi yfir ramma: Dolphin lykill og 3.Listi yfir atriði í kerfisbakka (system tray): Dolphin lykill og 4.Listi yfir ritsvæði á vefsíðu: Dolphin lykill og 5.

Internet Explorer flýtilyklar.

Fara á fyrri síðu: Vinstri Alt og ör til vinstri.Fara á næstu síðu: Vinstri Alt og ör til hægri.Endurhlaða efni á síðu: F5.Hætta niðurhali á efni á síðu: Escape (lausnarlykillinn).Færa fókusinn í addressulínuna: Vinstri ALT og D.Kalla fram opna gluggann: Vinstri Control og O.Fara í þína upphafssíðu: Vinstri Alt og Heim lykillinn.

Heimildir.

Berners-Lee, Tim – Fielding, Roy T. – Masinter, Larry (janúar 2005): „Uniform Resource Identifier (URI): Generic Syntax“http://gbiv.com/protocols/uri/rfc/rfc3986.html  Dolphin Computer Access (2008): „Getting started on the Internet“: A „how to“ guide. http://www.yourdolphin.com/online_tutorials.asp?id=2

Flash síður og Dolphin vörur

Var að skoða flash heimasíðu J.K. Rowling höfund Harry Potter bókanna, http://www.jkrowling.com Heimasíðan er öll smíðuð með Flash viðmóti þar sem aðgengi hefur verið haft að leiðarljósi. Ég lenti strax í vandræðum með HAL vegna þess að í hvert skipti sem síðan uppfærðist, mynd hreyfðist til á skjánum, þá byrjaði HAL aftur að tala. Þar sem ég gat ekki í fljótu bragði fundið á heimasíðu Dolphin hvernig ætti að ferðast um Flash heimasíður þá ákvað ég að taka saman nokkrar upplýsingar.

Þegar við rekumst á Flash hnapp á heimasíðu sem HAL greinir, en það er nú því miður ekki alltaf þannig að HAL greini þetta á þennan hátt, þá segir skjálesarinn: "Embedded Flash Object". Til að virkja, sem sagt smella, á þennan hnapp og þannig kalla fram upplýsingarnar þá styðjum við á: "Bilslánna". Ef við tökum sem dæmi You Tube myndbönd sem eru fléttuð inn í heimasíður, þá getum við spilað myndbandið með því að styðja á bilslánna.

En þegar við komum að heimasíðum sem eru byggðar upp í Flash, þó ekki sé nema einhver hluti síðunnar smíðaður á þennan hátt, þá þurfum við að geta ferðast milli möguleika/lína í flash viðmótinu. Það gerum við með því að styðja á Dolphin lykilinn og F. Sjálfgefin stilling í HAL og Supernova er að Dolphin lykillinn sé: "CAPSLOCK". Þannig að við myndum sem sagt styðja á CAPSLOCK og F, til að geta síðan notað örvalyklana til að ferðast milli möguleika/lína inni í Flash viðmótinu.

Síðast en ekki síst er það Anti-stutter eiginleikinn í HAL og Supernova. Anti-stutter anti-stam eiginleikinn, (en skelfileg þýðing hjá mér <bros>) gerir það að verkum að HAL og Supernova hætta að fylgjast með uppfærslum/breytingum á viðmótinu á heimasíðunni. Það hafa vafalítið einhverjir lent í því að vera á heimasíðu eins og mbl.is og skjálesarinn byrjar í sífellu að lesa upp sömu auglýsinguna aftur og aftur og ekki virðist vera mögulegt að halda áfram að lesa venjulegan fréttatexta. Þetta er líklega vegna þess að það er Flash auglýsing á síðunni, kannski frá einhverjum bankanum, sem er í lúppu. Byrjar alltaf að spila aftur og aftur sama myndbandið. Skjálesarinn reynir að láta okkur vita af þessum upplýsingum, en það verður á kostnað textans sem við erum nú þegar að lesa. Í slíkum tilvikum getur verið hagkvæmt að hafa á bak við eyrað að við getum slökkt á þessum eilífu tilkynningum um að nýjar upplýsingar hafi birst á skjánum með því að virkja/afvirkja þennan anti-stutter eiginleika. Þetta er hagkvæmast að gera með flýtilykli: "Vinstri Control og 6". Skjálesarinn segir þá: "Kveikt/slökkt á anti-stutter".

Það er rétt að taka það fram að heimasíðan sem ég nefndi hér í upphafi, hennar J.K. Rowling, býður líka upp á svokölluð Accessibility Tools, en það er tengill á síðunni. Þar inni er hægt að slökkva á ýmsum eiginleikum síðunnar. Svo sem auka hljóðum og hreyfingu yfir síðuna sem gætu virkað truflað á suma notendur.

Aðgengi að PDF skrám með JAWS skjálesaranum

Aðgengi skjálesara að pdf skrám - leiðarvísir fyrir notendur JAWS skjálesarans.

Þessi leiðarvísir er ætlaður fyrir notendur skjálesara sem vilja læra nokkra hagkvæma hluti til að nýta sér þegar unnið er með pdf skrár.
Þrátt fyrir að þær lyklaborðsskipanir sem hér eru nefndar eigi við JAWS skjálesarann útgáfu 7, þá munu grunnatriðin í lestri PDF skráa koma sér vel fyrir alla notendur skjálesara.

Það eru ellefu atriði í þessum leiðarvísi.

1. Sækja rétta útgáfu af Adobe Reader.

Adobe Reader er hugbúnaður sem hægt er að sækja gjaldfrjálst á heimasíðu Adobe fyrirtækisins. Með honum opnum við og lesum PDF skrár. Eldri útgáfur af Adobe Reader voru kallaðar Acrobat Reader.

Adobe mælir með að uppfæra upp í nýjustu útgáfu af Adobe Reader til að geta nýtt sér þá aðgengiskosti sem komnir eru í nýrri útgáfur hugbúnaðarins.

Aðeins sú útgáfa Adobe Reader sem kölluð er: "Full Version" (myndi líklega útleggjast á íslensku sem heildarútgáfa), inniheldur aðgengiskosti fyrir skjálesara. Hafa ber í huga að aðrar útgáfur eins og Adobe Reader Standard og Adobe Elements bjóða ekki upp á neina aðgengiskosti.

Meðal þeirra aðgengiskosta sem að "Full Version" útgáfan býður upp á eru til dæmis "Accessibility Quick Check" - þá er skjal kannað hvort það sé aðgengilegt, "text reflow" og "Read Out Loud". "Read Out Loud" er innbyggði skjálesarinn sem er í Adobe Reader.

Þegar Adobe Reader er sett upp á tölvunni í fyrsta skipti þá mun hugbúnaðurinn kanna hvort að einhver aðgengishugbúnaður sé uppsettur á vélinni. Ef svo er, þá bætast við auka fimm blaðsíður af spurningum í lok uppsetningaferlisins. Mælt er með því að notendur haldi sig við þá sjálfgefnu kosti sem stungið er upp á.

ATH. Adobe Reader 8, (Nýjasta útgáfan þegar þetta er skrifað) er ekki með eins uppsetningarferli og fyrri útgáfur, vinsamlegast kannið upplýsingar á vef Adobe um hvernig skal standa að uppsetningu á þeirri útgáfu.

Niðurhala nýjustu útgáfu Adobe Reader

2. Stilla Adobe Reader til að vinna með þínum aðgengishugbúnaði.

Adobe fyrirtækið hefur gefið út leiðbeiningar á vefsíðu sinni þar sem þeir útskýra hvernig á að stilla Adobe Reader til að vinna með þínum aðgengishugbúnaði og Að nota aðgengilegar pdf skrár með Adobe Reader - leiðarvísir fyrir fólk með fötlun

Adobe mælir eindregið með því að notendur aðgengishugbúnaðar kynni sér þessar leiðbeiningar.

3. Opna PDF skrár á vefsíðum.

PDF skrár sem eru opnaðar í vafra, eins og Internet Explorer, eru hugsanlega ekki fullkomlega samhæfðar skjálesurum. Sama gildir um Word skjöl og Excel skjöl sem skoðuð eru inni í vafra. Þetta er vegna þess að JAWS skripturnar sem eru í gangi eru sniðnar til að gefa sem bestan lestur á vefsíðum, HTML, en ekki sérsniðnar fyrir neitt annað. Þess vegna er alltaf best að opna PDF skrár ekki í vafranum sjálfum, heldur alltaf að opna þær í sérglugga inni í Adobe Reader hugbúnaðinum.

Til að sjá til þess að Adobe Reader opni sinn eigin glugga til að lesa PDF skrár sem við finnum á Internetinu þá þurfum við að gera eftirfarandi:
Við opnum Adobe Reader, förum í "Help" valmyndina og í þeirri valmynd finnum við möguleikann: "Accessibility Setup Assistant".
Við förum í gegnum gluggana og veljum bara "Next" þar til við komum að fimmta skjánum.
Á fimmta skjánum er möguleiki þar sem stendur: "Display PDF Documents In the Web Browser". Við þurfum að ganga úr skugga um að þessi kostur sé ekki valinn.

Adobe birtir ofangreindar leiðbeiningar ásamt öðrum leibeiningum um hvernig skal stilla Adobe hugbúnaðinn þannig að hann mæti þörfum þínum á vefsíðunni: Sérsníðum Adobe Reader fyrir þínar aðgengisþarfir

4. Vistun á pdf skrám af vefsíðum.

Hægt er að vista niðurhalanlegri skrá beint á harða diskinn í tölvunni þinni með því að nota "Save Target as" möguleikann. Það er nauðsynlegt að kunna þennan möguleika til að geta nýtt sér "Adobe Conversion Services" (nánari lýsing í lið 6 hér að neðan), eða til að geta sent einhverjum öðrum skránna.

Til að vinna með þennan eiginleika þá þurfum við að fylgja þessum tveimur skrefum:
Við þurfum að virkja svokallaðan hægri músartakka þegar fókusinn er á tenglinum sem hefur að geyma PDF skrána. Ef fókusinn er þar þá höfum við tvo kosti. Annað hvort að nota forritslykilinn (Application key) eða að nota Shift og F10 til að kalla upp fellivalmynd.  Í þeirri lóðréttu fellivalmynd heitir einn af möguleikunum: "Save Target As", sem  myndi útleggjast sem: "Vista sem". Við veljum þennan möguleika og þá kemur upp svipuð valmynd og við þekkjum þegar einhver skrá er vistuð í Windows stýrikerfinu. Með öðrum orðum, gluggi þar  sem við þurfum að velja staðsetningu og  svo framvegis.

5. Hagnýtar upplýsingar um hvernig skal lesa pdf skrár.

Leslyklar.

Ef þú ert að nota JAWS, þá getur þú notað venjulegu JAWS leslyklana eða svokallaða "Navigation Quick Keys" til að ferðast  um og lesa pdf  skránna í Adobe Reader.

Ör niður - les næstu línu.
Ör upp - les  fyrri línu.
Ör til hægri - les staf til  hægri.

Þessar  upplýsingar voru fengnar úr JAWS hjálparskránni. Hægt er að fá ítarlegan lista yfir flýtilykla í JAWS með því að styðja á: Insert og H.

Yfirleitt er hægt  að nota  sömu lykla og JAWS  stingur upp á.  Aftur á móti höfum við þó rekið okkur á að lyklarnir geta haft mismunandi áhrif eftir  því hvar við erum stödd.

Málsgreinar.

Lyklarnir sem við notum til að færa fókusinn milli málsgreina í JAWS eru: Control og örvalyklar upp eða niður, til dæmis mjög handhægt í Microsoft Word og á vefsíðum. Þessir lyklar virka  alls ekki alltaf í PDF skrám, við rákum okkur á að stundum sleppa þeir stórum hluta textans í skjalinu. Sama gildir um lykilinn: P. En þegar kveikt er á Quick Nav flýtilyklunum í JAWS þá gildir P eins og Control og örvalyklar til að færa sig milli málsgreina. Þessi lykill hoppar líka yfir stóran hluta texta á stundum. Þegar þessir flýtilyklar virka ekki, þá verðum við að fara  yfir skjalið línu fyrir línu sem er klárlega talsvert seinvirkara en við því er lítið að gera. Ennfremur þá les JAWS ekki "auð lína" á milli málsgreina þannig að það er ekki nokkur leið til að greina hvar málsgrein hefst eða hvar henni lýkur. Ekki hefur fundist nein lausn á þessu vandamáli ennþá. Þannig að við verðum að lesa skjalið línu fyrir línu.

Fyrirsagnir.

Það kann að vera  að þú sért nú þegar að notfæra  þér  JAWS "Navigation Quick Key" (flýtilykilinn) "H" til að færa þig milli fyrirsagna á vefsíðu. Þessi eiginleiki kom fyrst fram í JAWS í útgáfu 6.  JAWS útgáfa 7 býður upp á þennan eiginleika líka í Microsoft Word og Adobe Reader. Það verður  þó að taka það fram að ekki allar fyrirsagnir eru greindar rétt af JAWS.

Sjálfgefin stilling í JAWS er að "Navigation Quick Keys"  séu virkir á vefsíðum en ekki í Microsoft Word og Adobe Reader. Til að kveikja eða slökkva á "Navigation Quick Keys" þá getum við notað annan hvorn möguleikan hér að neðan.
1. Styddu á Insert og V til að kalla fram  JAWS verbosity gluggann, finndu þar möguleikan: "Nav Quick Keys". Við setjum þann möguleika á: "On" með því að styðja á bilslánna þegar  það er valið. Við styðjum síðan á færslulykilinn til að loka  glugganum og vista breytingarnar.
2. Hinn möguleikinn er að nota flýtilykil til að kveikja eða slökkva á Nav Quick Keys, sá flýtilykill er: Insert og Z. Með því að styðja á þennan flýtilykil þá þurfum við ekki að opna Verbosity gluggann.

Það eru talsvert  margir "Nav Quick Keys"  sem  eru í boði. Sem dæmi; "P", fara í næstu málsgrein. "H" fara í næstu fyrirsögn. "L" fara í næsta lista. "T" fara í næstu töflu. Ef við höldum svo Shift lyklinum niðri á meðan við styðjum á einhvern af þessum lyklum þá færum við okkur afturábak. Þegar kveikt er á "Nav Quick Keys" þá getum við síðan stutt á Insert og 1 til að kveikja á "Keyboard Help".  En þar er okkur boðið  upp á að kanna nánar hvað allir flýtilyklarnir geta boðið okkur upp á og hverjir þeir eru.

JAWS getur líka kallað fram lista af upplýsingum í skjali. Sem dæmi, til að kalla fram í einn lóðréttan lista alla tengla á vefsíðu: Insert og F7. Til að gera það sama  með allar fyrirsagnir: Insert og F6. Og fyrir svæði þar sem hægt er  að skrifa texta á  vefsíðu (til dæmis þar  sem óskað er eftir notendanafni og lykilorði): Insert og F5. Þessu til viðbótar þá er einnig hægt að halda niðri Control og Insert á meðan stutt er á "Nav Quick Key" og þá mun JAWS birta lista yfir öll slík svæði á vefsíðunni.

Það er rétt að taka  það fram að til þess að flýtilyklar virki, þá þarf vefsíðan að vera rétt uppsett. Fyrirsagnir verða að vera skilgreindar  sem  H1, H2 og svo  framvegis, í Microsoft Word þá verða fyrirsagnirnar  að vera skilgreindar sem Heading 1, Heading 2. Í pdf skrám þá verða fyrirsagnir að vera "Tagged" eða merktar til að allt virki rétt.

Töflur.

Til að ferðast um töflur þá höldum við Control og Alt og notum síðan örvalyklana. Þessir lyklar virka samt bara  ef að taflan er rétt "Tagged" eða merkt. Annaðhvort af höfundi skjalsins eða af Adobe Reader forritinu sem hefur  þá gefið töflunni tímabundna  merkingu.

Non-uniform töflur þar sem reitirnir, (sellurnar), eru ekki sameinaðar eru hugsanlega ekki með lógíska lesröð, eða eru sum sé hugsanlega ekki lesnar í þeirri röð sem þeim var ætlað. Það er ekki mögulegt, sem JAWS notandi, að vita hvort að þessi non-uniform uppsetning á töflunni hefur neikvæð áhrif á aðgengileika töflunnar. Í slíku tilfelli, er nauðsynlegt að hafa sjáandi aðstoðarmann við hendina til að kanna hvernig taflan er uppsett.

Sjálfvirkur lestur á röð og dálka heiti getur einnig verið rangur. JAWS gæti hugsanlega lesið heiti dálksins frá vinstri í stað þess að lesa hann af ofanverðu. Það er ekki mögulegt sem JAWS notandi að vita hvenær þetta er að gerast.

Ef ekki er hægt að ferðast neðar í töflunni fram yfir ákveðinn stað þá er það vegna þess að nokkrir reitir, sellur, hafa verið sameinaðar og eru að hindra hreyfingu bendilsins. Í slíku tilfelli er hægt að prófa að halda áfram að styðja á örvalykilinn þar til undirliggjandi töflu uppsetningin hleypir okkur framhjá þeirri staðsetningu.

Hafa ber í huga að þegar töflur hafa verið búnar til með óskipulögðum aðferðum, eins og til dæmis með því að nota bil eða textabox, þá munu þær ekki birtast JAWS sem aðgengilegar töflur fyrir JAWS forritið.

Tenglar.

Við notum TAB til að ferðast áfram á næsta tengil, shift og tab til að ferðast til baka um tengil. Enter lykillinn virkjar tengilinn sem við erum staðsett á.

Form sem hægt er að fylla út.

TAB munu flytja okkur á milli svokallaðra forma í skjalinu, en Form svæði sem hægt er að skrifa í. Til dæmis þegar verið er að fylla út umsókn og óskað er eftir nafni. Shift og Tab færir okkur svo til baka á fyrra svæði. Útdráttur úr hjálparskjali JAWS hugbúnaðarsins:
"Ef verið er að fylla út Form, þá er nauðsynlegt að styðja á Enter áður en innsláttur er framkvæmdur. Til að fara úr Forms ham, eða Forms Mode, þá er stutt á + merkið á númeríska lyklaborðinu."
Rétt er að taka fram að PDF skjöl eru hugsanlega seinni að taka við sér heldur en aðrar skráargerðir þegar slíkar aðgerðir eru framkvæmdar.

Síður og bókamerki.

Við færum okkur á milli blaðsíðna með því að styðja á "Control" og "Page Up" og "Control" og "Page Down" lyklana. Þetta er öðruvísi en í Microsoft Word hugbúnaðinum eða í Internet Explorer vafranum.

Navigation verkfærasláin í Adobe Reader gerir okkur kleift að ferðast um allt skjalið með því að notfæra okkur bókamerki eða síðunúmerin. Við styðjum á "F4" lykilinn til að færa fókusinn í þessa verkfæraslá.

Þegar fókusinn er í verkfæraslánni þá notum við "Tab" lykilinn til að færa okkur milli valmöguleika og örvalyklana til að flakka um þá undirvalkosti sem eru í boði á hverjum stað. Hægt er að nota færa sér þessa verkslá til að velja og flakka um bókamerki og síðunúmer meðal annars.

Með því að styðja á "Enter" lykilinn á því bókamerki eða síðunúmeri sem er valið, þá færum við fókusinn á þann stað í skjalinu og um leið út úr Navigation verkfæraslánni. Stundum getur þó komið fyrir að fókusinn færist hreint ekki inn í umbeðinn stað í skjalinu án fyrirliggjandi ástæðu.

Hafa ber í huga:

Navigation verkfæraslánna getur verið leiðinlegt að ferðast um og vinna í með JAWS.
Bókamerki skilgreina fyrirsagnir í merktum, ”tagged”, PDF skjölum.
Síðunúmerum er raðað upp eftir sléttum tölum og oddatölum ef að skjalið er sett upp sem tvær síður hlið við hlið, í slíku tilfelli myndum við nota örvalykla til hægri og vinstri til að færa okkur á milli hvoru tveggja.

6. Breyta PDF skjali í annað skráarsnið.

Það eru nokkrar leiðir til að breyta PDF skjali í annað skráarsnið. Möguleikunum í þessum efnum er sífellt að fjölga eftir því sem að fleiri gerðir af nýjum hugbúnaði koma á markað. Eftirfarandi upptaling gefur mynd af því sem er í boði í dag.
Rétt er að taka fram að sjálfvirk forrit sem breyta skráarsniði virka ekki alltaf sem skildi. Stundum vantar hluta af textanum í skjalinu eftir breytingu eða þá að röðun textans í skjalinu hefur breyst, allt getur þetta verið breytilegt eftir því hvernig skjalið var sett upp.

Adobe fyrirtækið býður upp á tvo möguleika í þessum efnum:
Online conversion service, breyting á skráarsniði í gegnum vefsíðu - býður upp á breytingu á skráarsniði úr pdf í hráan texta eða HTML, fyrir skjöl sem eru skrifuð á ensku og flestum öðrum vestur evrópu tungumálum. Fyrir nánari upplýsingar þá er hægt lesa meira á eftirfarandi vefsíðu: Online conversion tools for Adobe PDF documents
Email Conversion Service - breyting á skráarsniði í gegnum tölvupóst - gerir notanda kleift að senda pdf skjalið sem viðhengi með tölvupósti á tiltekið netfang. Sendandinn fær síðan póst til baka þar sem búið er að snúa skráarsniðinu á umbeðið skráarsnið. En skráarsniðið er skilgreint eftir því hvort netfangið er sent á. Til að fá skjalið tilbaka sem hráan texta þá er sent á netfangið: [e-mail] Til að fá skjalið sent tilbaka sem HTML skjal, eins og vefsíða, þá er sent á netfangið: [e-mail]

Einnig er hægt að breyta skráarsniði pdf skjala í önnur snið með eftirfarandi hugbúnaði:
Adobe Reader - þessi gjaldfrjálsi hugbúnaður býður upp á að pdf skjal sé vistað sem texta skjal (Text Only, .txt) Þetta skráarsnið er styður ekki "fyrirsagnir", töflu uppsetningu eða tengla á vefsíður.

Adobe Acrobat Standard eða Professional - býður upp á að búa til eða breyta skjali og einnig að breyta skjali úr PDF yfir í Microsoft Word, .doc skráarsnið, sem og fleiri skráarsnið. Hægt er að nálgast fleiri upplýsingar um þær vörur sem að tilheyra Acrobat fjölskyldunni á vefsíðu Adobe fyrirtækisins.

ScanSoft PDF Converter Standard - býður upp á þann möguleika að að breyta PDF skrám í Microsoft Word skrár eða RTF skjöl. Nánari upplýsingar á vefsíðu ScanSoft

ScanSoft PDF Converter Professional - býður notanda upp á að búa til, breyta og snúa PDF skrám í annað skráarviðmót. Einnig er hægt að breyta PDF skrám í hljóðskrár með því að notafæra sér RealSpeak Text - To - Speech hugbúnaðinn frá Nuance. Nánari upplýsingar á vefsíðu ScanSoft

 

Rétt er að hafa í huga að ekki hafa verið framkvæmdar prófanir á RealSpeak Text - To - Speech forritinu. Samkvæmt upplýsingum á heimsíðu framleiðanda þá eru hljóðskrárnar vistaðar sem .mp3 skrár sem ekki endilega fylgja uppsetningu textans í skjalinu. Heldur þá, hugsanlega, texti sem ekki verður í samhengi. Nánari prófanir eru nauðsynlegar til að staðfesta hversu áreiðanlegt þetta forrit er.

 

7. Að skilja PDF skrár.

 

Ólíkt skrám eins og Word forritið skapar, sem geta innihaldið texta, grafík og tiltekið snið í þeirri uppsetningu sem að birtist sjáandi á skjánum, þá eru PDF skrár svokallaðar "Free Form Database".

Það eru þrjár gerðir af PDF skrám:

Eingöngu mynd - Einfaldasta formið af PDF skrám er bara mynd. Þá er forritið bara að taka mynd af skjalinu, hvort sem skjalið inniheldur texta eða ekki. Mynd af texta er ekki það sama og skrifaður texti í textaskjali. Svona skrár eru fullkomlega óaðgengilegar skjálesurum.

Myndir sem hægt er að leita í - Þessi gerð er svipuð þeirri sem lýst var hér að ofan, en þessi gerð getur innihaldið lista af leitarorðum sem hægt er að fara í gegnum. Með því að notfæra sér þessi leitarorð er hægt að hoppa á tiltekna staði í skjalinu, en aftur er þessi gerð fullkomlega óaðgengileg skjálesurum.

Texti og snið - getur innihaldið texta, snið, töflur, töflur eins og í Excel töflureikninum, vídeó og hreyfimyndir, svæði þar sem notandi getur skrifað, þrívíddar grafík og fleira og fleira. Þessi gerð af PDF skrám getur verið aðgengileg.

 

8. Að skilja Adobe Reader forritið.

 

Þegar PDF skrá er opnuð með Adobe Reader forritinu, þá teiknar það grafískar upplýsingar sem eru í skjalinu nákvæmlega aftur á blaðið, byggðar á upplýsingum um hnit staðsetningu. Kosturinn við þetta er sá að útlit skjalsins helst nánast óbreytt. Ókosturinn aftur á móti er sá að Adober Reader getur í sumum tilvikum ekki birt jafn ítarlegar upplýsingar þegar litið er til þarfa hugbúnaðar sem mætir aðgengisþörfum einstaklinga, sem sagt skjálesurum. En hér er þá átt við þau tilvik þegar höfundur PDF skjalsins gerði ekki ráð fyrir að skjalið þyrfti að vera aðgengilegt skjálesurum.

 

Flest PDF skjöl í dag eru ekki merkt, eða "tagged" eins og það er kallað, og ekki hönnuð með aðgengi í huga. Þetta er vegna þess að mörg hundruð forrit eru til sem gera notendum kleift að vista skjöl sín sem PDF skjöl, en aðeins lítill hluti af þeim býður upp á þann möguleika að sníða skjölin til með aðgengi í huga. Á vefsíðu Adobe fyrirtækisins kemur fram eftirfarandi: "Adobe Reader reynir að lesa öll PDF skjöl, hvort sem þau hafa verið sniðin til með aðgengi í huga eður ei".

 

Þetta þýðir að að Adobe Reader reynir sjálfkrafa að breyta öllum PDF skjölum sem hafa ekki verið merkt, sem sagt "tagged", - að því gefnu að þau innihaldi einhvern texta eða snið, í hráa texta skrá. Þessar upplýsingar, texti, eru síðan birtar inni í aðgengilega svæði Adobe Reader. En það er sá hluti skjalsins sem að skjálesarar vinna með. Þegar talað er um PDF skjöl þá skilgreinir framleiðandi hugbúnaðarins aðgengilega hluta skjalsins sem: "Accessible Layer", en það myndi útleggjast á íslensku sem aðgengilega svæði skjalsins.

 

Hafa ber í huga að mörg PDF skjöl innihalda engan texta og ekkert skilgreint snið. Ef skjalið sem þú ert að lesa er aðeins mynd, til dæmis mynd af texta en ekki hrár texti, þá getur Adobe Reader ekki sent neinar upplýsingar sem skjálesarinn getur unnið úr. Eina leiðin til að ganga úr skugga um að slíkt skjal sé að einhverju leyti aðgengilegt er að notfæra sér tólið: Accessibility Quick Check úr Document valmyndinni í Adobe Reader. Þær upplýsingar sem að tólið gefur eru aftur á móti ekki mjög ítarlegar. Stundum þegar slík skjöl eru skoðuð þá birtir Adobe Reader glugga sem í stendur að skjalið sé ekki með neinn texta til að vinna úr, það er þó fremur undantekning heldur en regla.

 

Á vefsíðu Adobe fyrirtækisins kemur einnig fram: "Adobe Reader sjálfkrafa greinir öll PDF skjöl sem ekki eru merkt ("tagged"), og býr til svokallaðar tímabundnar merkingar á skjalinu sem lýsa uppsetningu skjalsins fyrir skjálesaranum."

 

9. Að lesa ómerkt PDF skjöl með Adobe Reader.

 

Þegar Adobe Reader segir að PDF skjalið sem þú ætlar að opna og lesa sé ómerkt, þá þýðir það að engar upplýsingar séu að berast í formi hrás texta til skjálesarans. Adobe Reader mun reyna að breyta þeim upplýsingum sem hægt er í skjalinu í aðgengilegan texta fyrir skjálesarann.

Hér fyrir neðan eru upplýsingar sem við höfum rekið okkur á að Adobe Reader getur breytt yfir í aðgengilegan texta og einnig hvað það er sem vantar upp á.

 

Þegar fyrirsagnir og tenglar eru ekki merkt þá er ekki hægt að notfæra sér JAWS flýtilykilinn "H" til að hoppa beint á fyrirsögn í texta eða á milli fyrirsagna í skjalinu.

 

Uppsetning tafla í PDF skjali kann að vera merkt, "tagged", á réttan máta þannig að mögulegt er að nota "Control" og "Alt" í samvinnu með örvalyklum til að ferðast um töflur í PDF skjalinu. En aftur á móti er það engin trygging fyrir því að hausar á dálkum og röðum í töflunni séu rétt lesnar. Þessir hausar eiga það til að vera ekki rétt lesnir ef að sellur í töflunni hafa verið sameinaðar, ("merged" eins og það er kallað). Sjáandi einstaklingur mun ekki geta greint að þessar upplýsingar renni saman, en skjálesarinn er að vinna með hráa textann, ekki það sem beinlínis birtist okkur á skjánum. Þannig að aðeins er hægt að greina hvort að skjalið sé aðgengilegt með því að prufa það sjálfur með skjálesaranum.

 

Grafísk eiginleikar í skjalinu, eins og myndir, tákn, kort og þess háttar, kunna að vera merkt sem "graphic". En ef enginn texti hefur verið hengdur við þessa merkingu þá les skjálesarinn bara: "graphic" án þess að gefa neinar frekari upplýsingar þar sem þær hafa ekki verið færðar inn.

 

Rökréttur lestur á skjalinu, þá á ég við að skjalið sé lesið rétt frá upphafi til enda en ekki að skjálesarinn hoppi á rangan stað í skjalinu eftir fyrstu málsgrein - til dæmis, er líklegastur ef að skjalið hefur verið unnið í Microsoft Word eða Corel Word Perfect. Hægt er að kanna hvaða forrit var notað til að skrifa skjalið og snéri því í PDF skráarsnið, með því að fara í File valmyndina og velja þar "Properties". Flýtilykillinn fyrir þessa aðgerð er: "Control" og "D".

 

Það er engin áreiðanleg leið til fyrir notanda skjálesara til að kanna hvort að lesröðun textans í skjalinu sem skjálesarinn greinir sé sett upp á sama hátt og lesröðunin birtist þeim sem er sjáandi. Eina örugga aðferðin er að fá aðstoð sjáandi einstaklings sem fyrir yfir lesröðunina á eftirfarandi hátt:

 

Vista PDF skránna sem texta skrá (Með því að nota File valmyndina og finna þar möguleikan "Save as text" sem fyrr var líst í þessu skjali) og bera hana síðan saman við PDF skránna sjálfa. Síðan að gera þær breytingar sem þarf á hráu texta skránni þannig að lesröðunin sé eins og í PDF útgáfunni.

 

Fara yfir lesröðunina með því að nota "Read Out Loud" möguleikan. Fara þarf síðan yfir hvort að lesröðunin á upplestrinum sé sú sama og birtist í PDF skjalinu. Ef upp koma villur í lestrinum þá er nauðsynlegt að útbúa hráa textaskrá, eins og fyrr var lýst, og gera þær leiðréttingar sem nauðsynlegar eru. Rétt er að taka fram að þessi aðferð, að láta lesa allt skjalið upp er frekar seinvirk og ekki heppileg til notkunar þegar um stórar skrár er að ræða.

 

 

 

10. Að lesa merkt PDF skjöl með Adobe Reader.

 

Adobe fyrirtækið segir: "Besta árangur er hægt að ná með skjálesurum og PDF skrám ef að skráin hefur verið vistuð með "Tags" upplýsingum. "Tags" innihalda upplýsingar um uppsetningu og form skrárinnar og bæta til mikilla muna aðgengi að skránni. Þær geyma upplýsingar um staðsetningu hausa, tengla og ALT texta fyrir grafískar upplýsingar í skjalinu. Aðgengishugbúnaður les þessa "tags" og birtir notanda þær á ýmsan máta, allt frá því að vera lesnar upp í skjálesara sem og einnig í blindraletursskjám.

 

Atriði sem við höfum rekið okkur á í lestri á "tagged" PDF skrám:

 

Öllu efni sem var sleppt eða var ekki rétt "tagged" verður ekki aðgengilegt. Upplýsingar frá notendum Adobe Acrobat hugbúnaðarins, sem er ekki það sama og Adobe Reader, gefa til kynna að notendum finnst oft þessi hugbúnaður snúin í notkun og því er aukin hætta á að höfundar skjala merki ekki, "tags" aftur, skjöl rétt.

 

Accessibility Quick Check möguleikinn sem hægt er að nálgast í Document valmyndinni í Adobe Reader, getur aðeins tilkynnt hvort að "tags" séu til staðar í skjalinu en ekki hvort að áðurnefnd "tags" séu rétt, gefi einhverjar gagnlegar upplýsingar eða hvort að "tags" vanti upp á til að skjalið sé aðgengilegra.

 

Eina leiðin til að kanna hvort að "tags" í PDF skjali séu vel nothæf er að senda skjalið til einstaklings sem hefur mikla reynslu af að merkja PDF skjöl með Adobe Acrobat.

 

 

11. JAWS leslyklar.

 

Hægt er að notfæra sér JAWS leslykla, flýtilykla sum sé, til að flakka um PDF skrár og einnig til að flakka um Internetið.

Flýtilyklar til að ferðast um PDF skrá:

Fara á fyrri síðu í skjali: ALT+ör til vinstri.

Lesa Addressu bar: Insert+A.

Næsti tengill: TAB.

Fyrri tengill: Shift+TAB.

Opna tengil: Enter.

Sýna lista af tenglum í skjali í sér glugga: Insert+f7.

Sýna og stjórna PlaceMarkers: Control+Shift+K.

Sýna öll form í skjali í sér glugga: Insert+f5.

Sýna allar fyrirsagnir í glugga í sér glugga: Insert+f6.

Sýna alla ramma í skjali í sér glugga: Insert+f9.

 

Til að ferðast um vefsíðu:

 

NextAnchor: A.

Næsti hnappur: B.

Næsta ComboBox: C.

NextDifferentElement: D.

Næsta edit svæði: E.

Næsta form svæði: F.

Næsta grafík: G.

Næsta fyrirsögn: H.

Næsta listasvæði: I.

Færa sig yfir í tiltekna línu: J.

Fara aftur á fyrri stað frá línunni: Shift+J.

NextPlaceMarker: K.

Næsti Listi: L.

Næsti rammi: M.

Hoppa framhjá tenglum á síðunni: N.

Næsti hlutur á síðu: O.

Næsta málsgrein: P.

NextBlockQuote: Q.

Næsti RadioButton: R.

Next Same Element: S.

Næsta tafla: T.

Næsti tengill sem ekki hefur verið opnaður: U.

Næsti tengill sem hefur verið heimsóttur: V.

Næsta checkbox: X.

NextDivision: Z.

Til að ferðast um og lesa töflur:
Næsta röð í töflu: Windows lykill+ör niður.
Fyrri röð í töflu: Windows lykill+ör upp.
Lesa röð: Windows lykill+Komma.
Lesa dálk: Windows lykill+punktur.
Næsta sella í töflu: ALT+Control+ör til hægri.
Fyrri sella í töflu: ALT+Control+ör til vinstri.
Sella einum neðar í dálk: ALT+Control+ör niður.
Sella einum ofar í dálk: ALT+Control+ör upp.
Hoppa beint í tiltekna sellu í töflu: Control+J.

 

 

Þýtt með góðfúslegu leyfi Henny Swan hjá Bresku Blindrasamtökunum, RNIB.

 

Hlynur Már Hreinsson

Sviðsstjóri Upplýsinga og Tæknisviðs Sjónstöðvar Íslands,

Oktbóber, 2007.